Ffynnon Dudur, Llanelidan

Mabsant: Sant Tudur

Lleoliad: Fferm Ffynnon Dudur

Cyfesurynnau: 53.03241N, -3.30656W

Cyfeirnod grid: SJ124491

Dynodiad treftadaeth: dim

Recordir ychydig yn am Sant Tudur, brawd honedig o Sant Diefer, Santes Farchell, Sant Teyrnog, a Sant Tyfrydog, pwy roedd pob actif yn y ganrif 6ed. Er hynny mae'n fwys os roedd hi'n sant cenhadwr neu feudwy lleol, achos gwyddys ei enwi'n yn Narowen, Sir Drefaldwyn, ac yn Nrefelin, Sir Gaerfyrddin, mae'n debygol roedd Sant Tudur yn y ffurfydd. Efallai'n ddisgwyliedig, meddu Darowen a Drefelin yn "Ffynnon Dudur".

Yn debyg i Sant Tudur, recordiwyd dim am hanes cynnar Ffynnon Dudur. Enwyd y fferm yn "Ffynnon Dudur" gan y ganrif 19eg yn bendant, ond y crybwylliad uniongyrchol cynharaf o'r ffynnon pa rydw i wedi ffeindio yw o 1913, sy'n bryd crybwyllodd Sabine Baring-Gould yn y ffynnon "in the parish of Llanelidan, Denbighshire, about a mile from the church" yn Lives of the British Saints. Mae'r Historic Environment Record yn dweud enwyd y ffynnon yn "Ffynnon y Pasâ" a "Ffynnon y Pasgâ" yn hefyd; mae un o'r enwau'n camsillafiad o'r llall yn debygol. Ymddangos hynny'n defnyddiwyd y safle'n chwith i iacháu pas, neu edrychwyd y ffynnon yn fel darn o draddodiad lleol ar Ddydd Sul y Pasg.

Achos mae'r ddogfennaeth sy'n disgrifio Ffynnon Dudur yn brin, sylwi'r Historic Environment Record yn "evidence is lacking" i ddangos gwelwyd y ffynnon yn fel sanctaidd: edrychwyd y safle ddim yn gan y Comisiwn Brenhinol yn y ganrif 20fed gynnar, a dangosir y ffynnon ddim yn ar fapiau OS hanesion. Wrth gwrs, mae'n nifer ffynhonnau sanctaidd bodoli, fel Ffynnon Fair, yn Yr Ystog, Sir Drefaldwyn, pa archwiliodd y Comisiwn Brenhinol ddim, ond pa roedd yn ffynhonnau sanctaidd canoloesol yn bendant. Serch hynny dangoswyd y ffynnon ddim yn ar fapiau OS hanesion cynnar iawn, sy'n dra od yn ddiamau, enwi'r map degwm o'r 1840au'n y cae sy'n meddu'r ffynnon fel "Ffynnon Dudur", sy'n profi roedd y ffynnon yn bodoli gan y ganrif 19eg gynnar yn fan bellaf.

Pryd archwiliais i'n Ffynnon Dudur yn y Mai o 2025, roedd y ffynnon yn cnydio maint mawr o ddwr yn glir. Er hynny edrych y ffynnon yn fel "deep well", siaradodd y perchennog Ffynnon Dudur yn amgylchynwyd y ffynnon yn adeiladwaith carreg hynafol yn gynt, fel y ffurfiad sy'n bodoli am Ffynnon Degla; distrywid yr adeiladwaith hwn yn 1985 yn fras, pryd dyfnhawyd y ffynnon yn i wellhau'r cyflenwad dwr.

Cyrchiad:

Lleolir y ffynnon yn erllaw llwybr troed cyhoeddus.